Chủ nghĩa tư bản độc quyền | Kinh tế chính trị Mac Lê nin
Tóm tắt ngắn:
- Bài giảng giới thiệu về Chủ nghĩa tư bản độc quyền và Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, một giai đoạn phát triển mới của chủ nghĩa tư bản sau giai đoạn cạnh tranh tự do.
- Các điểm chính bao gồm nguyên nhân hình thành (cách mạng công nghiệp lần thứ hai, cạnh tranh gay gắt, khủng hoảng kinh tế, phát triển tín dụng), bản chất (tập trung sản xuất, tổ chức độc quyền, lợi nhuận độc quyền, giá cả độc quyền), đặc điểm (tư bản tài chính, xuất khẩu tư bản, phân chia thế giới), và tác động (tích cực và tiêu cực) của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Ví dụ cụ thể được đề cập đến các ngành công nghiệp như thép, đường sắt, đóng tàu, luyện kim, công nghệ thông tin.
- Chủ nghĩa tư bản độc quyền được phân tích dựa trên học thuyết giá trị và giá trị thặng dư của Mác, nhấn mạnh vào sự vận động của quy luật giá trị và giá trị thặng dư trong điều kiện độc quyền. Bài giảng cũng đề cập đến sự phân chia thế giới về kinh tế và địa lý do chủ nghĩa tư bản độc quyền gây ra.
- Phương pháp nghiên cứu được đề cập đến là phương pháp trừu tượng hóa, đi từ trừu tượng đến cụ thể, đối chiếu, so sánh logic kết hợp với lịch sử.
Tóm tắt chi tiết:
Bài giảng được chia thành các phần chính sau:
Phần 1: Giới thiệu chung và phương pháp nghiên cứu: Bài giảng giới thiệu chương 6 về Chủ nghĩa tư bản độc quyền và Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, bao gồm 3 tiết lý thuyết và 2 tiết thảo luận. Mục đích là khẳng định bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn độc quyền. Bài giảng nhấn mạnh vai trò của học thuyết giá trị và giá trị thặng dư của Mác trong việc phân tích giai đoạn này. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng là phương pháp trừu tượng hóa, đi từ trừu tượng đến cụ thể, đối chiếu so sánh logic kết hợp với lịch sử, đặc biệt chú trọng việc so sánh giai đoạn độc quyền với giai đoạn cạnh tranh tự do.
Phần 2: Nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền: Phần này tập trung vào nguyên nhân hình thành chủ nghĩa tư bản độc quyền, bao gồm: cách mạng công nghiệp lần thứ hai (động cơ hơi nước chuyển sang động cơ điện), sự phát triển của khoa học kỹ thuật, quy luật thị trường (cung cầu, cạnh tranh, giá trị, lợi nhuận), cạnh tranh gay gắt dẫn đến phá sản doanh nghiệp nhỏ, khủng hoảng kinh tế, và sự phát triển của hệ thống tín dụng (công ty cổ phần). Bản chất của độc quyền được giải thích là sự liên minh giữa các xí nghiệp lớn, kiểm soát sản xuất và tiêu thụ, dẫn đến định giá cả độc quyền và lợi nhuận độc quyền. Lợi nhuận độc quyền được xem là giá trị thặng dư do công nhân tạo ra, cộng thêm một phần giá trị từ các nhà sản xuất nhỏ và các nước thuộc địa. Quan hệ cạnh tranh và độc quyền được phân tích, nhấn mạnh rằng độc quyền không loại bỏ cạnh tranh mà làm cho nó phức tạp hơn. Tác động của độc quyền (tích cực và tiêu cực) cũng được đề cập.
Phần 3: Đặc điểm kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền: Phần này trình bày 5 đặc điểm chính: (1) Tập trung sản xuất và tổ chức độc quyền (liên kết ngang và dọc, phạm vi quốc gia và quốc tế); (2) Tư bản tài chính và hệ thống tài phiệt (sự thống trị của ngân hàng lớn, tư bản tài chính, và trùm tài chính); (3) Xuất khẩu tư bản trở nên phổ biến (phân biệt xuất khẩu tư bản và xuất khẩu hàng hóa, đầu tư trực tiếp và gián tiếp, xuất khẩu tư bản nhà nước và tư nhân); (4) Phân chia thế giới về kinh tế giữa các tập đoàn tư bản độc quyền (liên minh độc quyền quốc tế, toàn cầu hóa); (5) Phân chia thế giới về mặt địa lý giữa các cường quốc tư bản (tranh giành ảnh hưởng, chiến tranh).
Phần 4: Tóm tắt và kết luận: Phần này tóm tắt lại nguyên nhân hình thành chủ nghĩa tư bản độc quyền (sự phát triển của lực lượng sản xuất và sự thay đổi quan hệ sản xuất), bản chất của nó (vẫn là chủ nghĩa tư bản nhưng ở giai đoạn phát triển cao hơn), và khẳng định rằng quy luật giá trị và giá trị thặng dư vẫn hoạt động trong giai đoạn độc quyền.
Bài giảng sử dụng nhiều ví dụ cụ thể và đồ thị để minh họa cho các khái niệm kinh tế, giúp người học dễ hiểu hơn. Tuy nhiên, một số phần giải thích khá ngắn gọn, đòi hỏi người học cần có kiến thức nền tảng về kinh tế chính trị Mác – Lê nin.