Link to original video by I love English

Dẫn luận ngôn ngữ - buổi 3

Tóm tắt ngắn:

Buổi học thứ 3 của môn Dẫn luận Ngôn ngữ tập trung vào bản chất hệ thống tín hiệu của ngôn ngữ, đặc biệt là khái niệm tín hiệu và các quan hệ giữa các đơn vị ngôn ngữ (tôn ti, liên tưởng, tuyến tính). Giảng viên phân tích chi tiết các quan hệ này, minh họa bằng ví dụ đèn giao thông, gõ tay trong lớp học, và chơi cờ. Ứng dụng của kiến thức này được đề cập đến trong việc học ngoại ngữ (lựa chọn từ), sáng tác văn chương, và cả trong các lĩnh vực khác như y học (phục hồi chức năng ngôn ngữ) và công nghệ (AI, điều tra tội phạm). Phương pháp so sánh loại hình ngôn ngữ được trình bày, phân loại ngôn ngữ thành các loại hình: hòa kết (tiếng Anh), đơn lập (tiếng Việt), và chắp dính (tiếng Nhật, Hàn Quốc...). Giảng viên cũng nhấn mạnh sự khác biệt giữa âm và chữ, minh họa bằng phiên âm tiếng Việt và tiếng Anh, và giới thiệu khái niệm phiên âm rộng và hẹp, cùng với bảng IPA. Cuối cùng, buổi học đề cập đến khái niệm âm tố và sự phân biệt giữa nguyên âm và phụ âm, sử dụng hình thang nguyên âm quốc tế để minh họa.

Tóm tắt chi tiết:

Buổi học được chia thành các phần chính:

Bản chất hệ thống tín hiệu của ngôn ngữ: Giảng viên định nghĩa ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu đặc biệt, nhấn mạnh các yếu tố cấu thành hệ thống và mối quan hệ giữa chúng (tôn ti, liên tưởng, tuyến tính). Ví dụ đèn giao thông được dùng để giải thích khái niệm tín hiệu: thực thể vật chất kích thích giác quan và mang ý nghĩa quy ước. Gõ tay trong lớp học và chơi cờ được dùng để minh họa tính hệ thống và tính quy ước của tín hiệu. Ba quan hệ cơ bản được phân tích: tôn ti (âm vị, hình vị, từ, câu), liên tưởng (lựa chọn từ, phong phú vốn từ), và tuyến tính (yếu tố đồng hạng). Giảng viên lưu ý sự khác biệt giữa phân đoạn đôi (ngữ đoạn) và đơn vị ngôn ngữ trong bài tập.
Bản chất tín hiệu ngôn ngữ: Giảng viên giải thích khái niệm tín hiệu một cách chi tiết, nhấn mạnh tính vật chất, tính đại diện, và sự phụ thuộc vào hệ thống. Ví dụ về vai trò khác nhau của một người trong các hệ thống xã hội khác nhau được đưa ra. Từ được coi là tín hiệu điển hình, với quan hệ võ đoán giữa hình thức và nội dung. Ví dụ chơi cờ được dùng để minh họa tính quy ước và không phụ thuộc vào chất liệu của tín hiệu ngôn ngữ.
Phân loại ngôn ngữ theo loại hình: Giảng viên giới thiệu phương pháp so sánh loại hình, nhấn mạnh việc tập trung vào cấu trúc chức năng của ngôn ngữ. Ba loại hình ngôn ngữ được trình bày: hòa kết (biến đổi hình thái, dung hợp ý nghĩa từ vựng và ngữ pháp, đối lập căn tố-phụ tố), đơn lập (từ không biến đổi hình thái, quan hệ ngữ pháp dựa trên hư từ và trật tự từ, hình tiết), và chắp dính (ý nghĩa ngữ pháp thể hiện bằng phụ tố, một phụ tố một nghĩa). Giảng viên nhấn mạnh tính độc lập tương đối của ngôn ngữ và đưa ra ví dụ về tranh luận xung quanh cải cách chữ quốc ngữ. Khái niệm đồng đại và lịch đại được giải thích.
Ngữ âm học: Giảng viên giới thiệu ngữ âm học, nhấn mạnh tính liên ngành và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực (y học, công nghệ, điều tra tội phạm). Khái niệm ngữ âm và ngữ âm học được định nghĩa, nhấn mạnh sự lựa chọn âm vị trong từng ngôn ngữ. Ba bình diện của ngữ âm được trình bày: vật lý (sóng âm, cao độ, cường độ, trường độ, âm sắc), sinh lý (hoạt động bộ máy phát âm), và xã hội (sự lựa chọn âm vị, giá trị ngữ âm khác nhau trong các ngôn ngữ).
Quan hệ giữa âm và chữ, phiên âm: Giảng viên nhấn mạnh sự khác biệt giữa âm và chữ, minh họa bằng ví dụ tiếng Anh và tiếng Việt. Khái niệm phiên âm và bảng IPA được giới thiệu. Phiên âm rộng (trong từ điển) và phiên âm hẹp (chi tiết hơn, phản ánh sự tác động giữa các âm) được phân biệt. Giảng viên nhấn mạnh tầm quan trọng của phiên âm trong việc học ngoại ngữ.
Âm tố và sự phân biệt nguyên âm – phụ âm: Giảng viên định nghĩa âm tố (alophone), phân loại thành nguyên âm, phụ âm, và bán âm. Sự phân biệt giữa nguyên âm và phụ âm được nhấn mạnh dựa trên cách thức luồng hơi thoát ra (tự do hay bị cản trở). Hình thang nguyên âm quốc tế được sử dụng để minh họa cách miêu tả nguyên âm dựa trên vị trí và độ nâng hạ của lưỡi, và tính tròn/không tròn môi. Giảng viên hướng dẫn cách miêu tả đặc điểm ngữ âm của các nguyên âm bằng thuật ngữ chuyên ngành.

Buổi học kết thúc bằng phần hướng dẫn bài tập và thông báo về buổi học bù. Giảng viên thể hiện sự đam mê và kinh nghiệm giảng dạy, chia sẻ những câu chuyện thú vị để làm cho buổi học thêm sinh động và dễ hiểu.