Full Bài giảng - Chương 3 - Chủ nghĩa duy vật lịch sử

Tóm tắt ngắn:

Bài giảng tập trung vào chủ nghĩa duy vật lịch sử, một trong ba phát kiến lớn của chủ nghĩa Mác. Nội dung chính xoay quanh học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, phân tích mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng. Bài giảng nhấn mạnh vai trò quyết định của tồn tại xã hội (đời sống vật chất) đối với ý thức xã hội, đồng thời chỉ ra tính độc lập tương đối của ý thức xã hội và tác động trở lại của nó lên tồn tại xã hội. Các ví dụ về Việt Nam, đặc biệt là quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đổi mới, được sử dụng để minh họa các khái niệm và quy luật. Phương pháp luận được nhấn mạnh là phải xuất phát từ đời sống vật chất để nhận thức và giải quyết các vấn đề xã hội.

Tóm tắt chi tiết:

Bài giảng được chia thành các phần chính sau:

Giới thiệu Chủ nghĩa Duy vật Lịch sử: Bài giảng giới thiệu chủ nghĩa duy vật lịch sử như một phát kiến lớn của chủ nghĩa Mác, nhấn mạnh tính đầy đủ của tên gọi: "Chủ nghĩa duy vật biện chứng về lịch sử và xã hội". Công lao của Marx và Engels được nêu bật là đã tìm ra quy luật cơ bản chi phối sự vận động và phát triển của xã hội loài người: quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất, và kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng. Sự vận động của các yếu tố này dẫn đến sự thay thế các hình thái kinh tế - xã hội (Cộng sản nguyên thủy, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa).
Học thuyết Hình thái Kinh tế - Xã hội: Phần này tập trung vào học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, bắt đầu từ sản xuất vật chất. Bài giảng phân tích mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất (bao gồm người lao động, tư liệu lao động, đối tượng lao động) và quan hệ sản xuất (quan hệ sở hữu, tổ chức quản lý, phân phối). Vai trò quyết định của sản xuất vật chất được nhấn mạnh, bao gồm việc tạo ra tư liệu sinh hoạt, làm tiền đề cho mọi hoạt động lịch sử, và là động lực thúc đẩy sự phát triển xã hội. Bài giảng cũng phân biệt hình thái kinh tế - xã hội và phương thức sản xuất, chỉ rõ hình thái kinh tế - xã hội bao gồm cả kiến trúc thượng tầng. Việt Nam được lấy làm ví dụ, nhấn mạnh việc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đầu tư cho giáo dục.
Mối quan hệ Biện chứng giữa Cơ sở Hạ tầng và Kiến trúc Thượng tầng: Bài giảng giải thích cơ sở hạ tầng (toàn bộ quan hệ sản xuất) và kiến trúc thượng tầng (hệ thống ý thức xã hội và thiết chế chính trị - xã hội). Nhà nước được nhấn mạnh là yếu tố có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng, tác động trực tiếp và mạnh mẽ đến cơ sở hạ tầng. Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa hai yếu tố này được phân tích, nhấn mạnh vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng và tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng. Quá trình đổi mới ở Việt Nam được dùng để minh họa sự vận dụng quy luật này, đặc biệt là sự cân bằng giữa đổi mới kinh tế và chính trị.
Sự Phát triển của các Hình thái Kinh tế - Xã hội: Bài giảng khẳng định sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một "quá trình lịch sử tự nhiên", tuân theo quy luật khách quan. Sự thay thế các hình thái kinh tế - xã hội được giải thích dựa trên mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên tiến và quan hệ sản xuất lỗi thời. Bài giảng cũng đề cập đến sự ra đời của chủ nghĩa cộng sản như một tất yếu khách quan, giải quyết mâu thuẫn trong lòng chủ nghĩa tư bản. Ví dụ về Việt Nam (bỏ qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa) và Mỹ được đưa ra để minh họa tính đa dạng trong quá trình phát triển của các quốc gia.
Ý thức Xã hội và Triết học về Con người: Phần này tập trung vào ý thức xã hội (đời sống tinh thần của xã hội), xuất phát từ tồn tại xã hội (đời sống vật chất). Bài giảng phân tích mối quan hệ biện chứng giữa hai yếu tố này, nhấn mạnh vai trò quyết định của tồn tại xã hội và tính độc lập tương đối của ý thức xã hội. Các khái niệm như tâm lý xã hội, hệ tư tưởng xã hội, ý thức thông thường, ý thức lý luận được giải thích. Truyền thống Việt Nam, cả mặt tích cực và hạn chế, được phân tích như một minh chứng cho mối quan hệ này. Cuối cùng, bài giảng trình bày quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lê nin về con người: con người là thực thể sinh học - xã hội, bản chất con người là tổng hòa các quan hệ xã hội, và hiện tượng tha hóa con người trong chủ nghĩa tư bản. Vai trò của quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong lịch sử cũng được thảo luận.

Bài giảng sử dụng nhiều ví dụ cụ thể từ lịch sử Việt Nam và thế giới để minh họa các khái niệm và quy luật, giúp người học dễ hiểu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. "Giáo dục và đào tạo cùng với khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu" là một trong những câu nói được nhấn mạnh.