Chủ nghĩa tư bản độc quyền | Kinh tế chính trị Mac Lê nin
Tóm tắt ngắn:
- Bài giảng giới thiệu Chủ nghĩa tư bản độc quyền (CNTBĐQ) và Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước (CNTBĐQNN) trong bối cảnh kinh tế chính trị Mác - Lê nin.
- Trọng tâm thảo luận xoay quanh sự ra đời, bản chất, đặc điểm kinh tế của CNTBĐQ, vai trò của cách mạng công nghiệp lần thứ hai (động cơ điện, công nghệ hóa chất, đường sắt, đóng tàu…), sự hình thành các tổ chức độc quyền, tư bản tài chính, tài phiệt, xuất khẩu tư bản, và sự phân chia thế giới. Các phương pháp nghiên cứu kinh tế chính trị Mác - Lê nin được nhấn mạnh, đặc biệt là phương pháp trừu tượng hóa đi từ trừu tượng đến cụ thể.
- Bài giảng phân tích tác động tích cực và tiêu cực của CNTBĐQ lên nền kinh tế, bao gồm cả việc kìm hãm tiến bộ kỹ thuật và gia tăng bất bình đẳng. Nó khẳng định bản chất bóc lột của CNTBĐQ dù ở giai đoạn phát triển cao hơn.
- Các quá trình được mô tả chi tiết bao gồm quá trình hình thành CNTBĐQ, hoạt động của quy luật giá trị và giá trị thặng dư trong điều kiện độc quyền, và các hình thức xuất khẩu tư bản.
Tóm tắt chi tiết:
Bài giảng được chia thành các phần chính sau:
Phần 1: Giới thiệu chung về Chủ nghĩa tư bản độc quyền: Bài giảng giới thiệu chương trình học về CNTBĐQ và CNTBĐQNN, bao gồm 3 tiết lý thuyết và 2 tiết thảo luận. Mục đích là khẳng định bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn độc quyền. Giảng viên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nắm vững học thuyết giá trị và giá trị thặng dư của Mác để hiểu CNTBĐQ. Phương pháp nghiên cứu được đề cập là phương pháp kinh tế chính trị Mác - Lê nin, đặc biệt chú trọng phương pháp "đi từ trừu tượng đến cụ thể, đối chiếu và so sánh logic kết hợp với lịch sử".
Phần 2: Nguyên nhân hình thành và bản chất của Chủ nghĩa tư bản độc quyền: Phần này phân tích các nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của CNTBĐQ vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX:
- Cách mạng công nghiệp lần thứ hai: Sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất (động cơ điện, công nghệ hóa chất, đường sắt…) thúc đẩy tích tụ và tập trung sản xuất, dẫn đến sự ra đời của các doanh nghiệp lớn.
- Quy luật thị trường: Quy luật cung cầu, cạnh tranh, giá trị, lợi nhuận… đẩy nhanh quá trình này.
- Cạnh tranh gay gắt: Làm cho các doanh nghiệp nhỏ phá sản, doanh nghiệp lớn phải liên kết để tồn tại.
- Khủng hoảng kinh tế: Phá sản các doanh nghiệp nhỏ, buộc doanh nghiệp lớn phải tập trung hơn.
- Phát triển hệ thống tín dụng: Tạo điều kiện cho sự hình thành các công ty cổ phần và tổ chức độc quyền.
Bản chất của độc quyền được giải thích là sự liên minh giữa các xí nghiệp lớn, kiểm soát sản xuất và tiêu thụ, dẫn đến định giá độc quyền và lợi nhuận độc quyền. Giảng viên nhấn mạnh rằng lợi nhuận độc quyền vẫn là giá trị thặng dư, nhưng ở mức cao hơn. Quan hệ cạnh tranh và độc quyền được xem xét, cho thấy độc quyền không loại bỏ cạnh tranh mà làm cho nó phức tạp hơn. Tác động tích cực (thúc đẩy khoa học kỹ thuật, tăng năng suất) và tiêu cực (gây thiệt hại cho người tiêu dùng, kìm hãm tiến bộ kỹ thuật, gia tăng bất bình đẳng) của độc quyền cũng được đề cập.
Phần 3: Đặc điểm kinh tế của Chủ nghĩa tư bản độc quyền: Phần này nêu bật 5 đặc điểm:
- Tập trung sản xuất và tổ chức độc quyền: Hình thành các tổ chức độc quyền theo nhiều hình thức (liên kết ngang, dọc, quốc tế).
- Tư bản tài chính và hệ thống tài phiệt: Sự thống trị của tư bản tài chính và sự hình thành các tài phiệt, chi phối nền kinh tế và chính trị.
- Xuất khẩu tư bản: Xuất khẩu tư bản trở nên phổ biến, phân biệt với xuất khẩu hàng hóa, với hai hình thức: đầu tư trực tiếp và gián tiếp (đầu tư nước ngoài). Xuất khẩu tư bản nhà nước và tư nhân cũng được phân biệt.
- Phân chia thế giới về kinh tế: Sự hình thành các liên minh độc quyền quốc tế và sự phân chia thế giới giữa các tập đoàn tư bản độc quyền.
- Phân chia thế giới về mặt địa lý: Sự cạnh tranh giữa các cường quốc tư bản, dẫn đến chiến tranh và xung đột.
Phần 4: Tóm tắt và kết luận: Phần này khẳng định CNTBĐQ là giai đoạn phát triển cao của chủ nghĩa tư bản, vẫn dựa trên sở hữu tư nhân và bóc lột lao động, nhưng với hình thức tập trung và chi phối cao hơn. Các quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản vẫn hoạt động trong giai đoạn này.
Tóm lại, bài giảng cung cấp một cái nhìn tổng quan về Chủ nghĩa tư bản độc quyền, nhấn mạnh vào các nguyên nhân hình thành, bản chất, đặc điểm kinh tế, và tác động của nó. Phương pháp luận Mác - Lê nin được sử dụng xuyên suốt bài giảng để phân tích hiện tượng kinh tế này.