Justice: What's The Right Thing To Do? Episode 08: "WHATS A FAIR START?"
Tóm tắt ngắn:
- Chương trình thảo luận về công lý phân phối (distributive justice), cụ thể là cách phân bổ thu nhập, của cải, quyền lực và cơ hội một cách công bằng, dựa trên lý thuyết của John Rawls.
- Rawls đề xuất hai nguyên tắc chính được lựa chọn trong "vị thế nguyên thủy" (original position) đằng sau "tấm màn vô minh" (veil of ignorance): nguyên tắc tự do cơ bản bình đẳng và nguyên tắc chênh lệch (difference principle). Nguyên tắc chênh lệch cho phép bất bình đẳng kinh tế chỉ khi nó có lợi cho những người kém may mắn nhất. Các ví dụ như thu nhập của Michael Jordan, Bill Gates, và sự bất bình đẳng trong giáo dục được đưa ra để minh họa.
- Chương trình phân tích các phản biện đối với lý thuyết của Rawls, bao gồm vấn đề về động lực (incentives), công lao (merit), và quyền sở hữu bản thân (self-ownership). Phương pháp "vị thế nguyên thủy" và "tấm màn vô minh" được giải thích chi tiết.
- Áp dụng của lý thuyết Rawls liên quan đến chính sách thuế, cơ hội giáo dục bình đẳng, và các chính sách xã hội nhằm giảm bất bình đẳng.
Tóm tắt chi tiết:
Chương trình tập trung vào lý thuyết công lý phân phối của John Rawls, được xây dựng dựa trên "vị thế nguyên thủy" đằng sau "tấm màn vô minh". Trong vị thế này, mọi người không biết vị trí xã hội, tài năng hay hoàn cảnh của mình, do đó họ sẽ lựa chọn các nguyên tắc công bằng khách quan.
Phần 1: Hai nguyên tắc của Rawls:
Rawls đề xuất hai nguyên tắc: (1) Nguyên tắc tự do cơ bản bình đẳng (mọi người có quyền tự do ngôn luận, tín ngưỡng, v.v.), và (2) Nguyên tắc chênh lệch (chỉ chấp nhận bất bình đẳng kinh tế nếu nó có lợi cho những người kém may mắn nhất). Chương trình bác bỏ chủ nghĩa công dụng (utilitarianism) vì nó không bảo vệ quyền lợi của các nhóm thiểu số. Các ví dụ về thu nhập cao của Michael Jordan và Bill Gates được dùng để minh họa nguyên tắc chênh lệch.
Phần 2: Phản biện đối với Rawls:
Một số người phản đối cho rằng trong "vị thế nguyên thủy", mọi người sẽ chọn một hệ thống dựa trên năng lực (merit-based) thay vì nguyên tắc chênh lệch. Rawls đáp lại bằng hai lập luận: (1) lập luận từ vị thế nguyên thủy và (2) lập luận đạo đức, cho rằng phân bổ không nên dựa trên các yếu tố ngẫu nhiên như xuất thân.
Phần 3: So sánh các mô hình công bằng:
Chương trình so sánh các mô hình: (1) chế độ phong kiến (bất công vì dựa trên xuất thân), (2) tự do kinh tế (cải thiện hơn nhưng vẫn bất công vì điểm xuất phát khác nhau), (3) công bằng cơ hội (mọi người có điểm xuất phát như nhau, nhưng vẫn bất công vì tài năng khác nhau), và (4) nguyên tắc chênh lệch của Rawls (cho phép bất bình đẳng nhưng phải có lợi cho người kém may mắn nhất).
Phần 4: Phản biện về động lực, công lao và quyền sở hữu bản thân:
Các phản biện chính bao gồm: (1) vấn đề động lực (thuế suất cao làm giảm động lực làm việc), (2) vấn đề công lao (người chăm chỉ xứng đáng được hưởng thành quả), và (3) vấn đề quyền sở hữu bản thân (thuế là hình thức cưỡng bức, vi phạm quyền sở hữu bản thân). Rawls đáp lại bằng cách nhấn mạnh rằng nguyên tắc chênh lệch cân nhắc đến động lực, công lao không phải là yếu tố quyết định công bằng, và quyền sở hữu bản thân không tuyệt đối. Ông phân biệt giữa "xứng đáng về mặt đạo đức" và "quyền được hưởng".
Phần 5: Ứng dụng và kết luận:
Chương trình kết luận bằng việc áp dụng lý thuyết của Rawls vào các vấn đề thực tế như chênh lệch thu nhập giữa giáo viên và người nổi tiếng, và cơ hội vào các trường đại học danh tiếng. Câu hỏi về hành động khẳng định (affirmative action) được đặt ra như chủ đề cho chương trình tiếp theo. Một số câu nói đáng chú ý của Rawls được trích dẫn để làm rõ quan điểm của ông.