知覚・認知心理学＜木曜1限＞第8講(5月29日版）
Tóm tắt ngắn:
- Bài giảng giới thiệu về tâm lý học nhận thức, tập trung vào chủ đề trí nhớ, đặc biệt là sự biến đổi và sai lệch của trí nhớ (ký ức sai lệch - false memory).
- Các điểm chính bao gồm: cơ chế quên lãng, sự thay đổi của ký ức do ngôn từ (thí nghiệm về tai nạn xe hơi), ký ức sai lệch được tạo ra bởi sự gợi ý (thí nghiệm trung tâm mua sắm), hiệu ứng tập trung vào vũ khí (weapon focus effect), ảnh hưởng của ký ức sai lệch đến lời khai nhân chứng (và án oan), phương pháp phỏng vấn tư pháp (judicial interviewing) cho trẻ em.
- Ứng dụng và ý nghĩa: giúp hiểu rõ hơn về độ tin cậy của trí nhớ, tầm quan trọng của phương pháp phỏng vấn, và nguy cơ dẫn đến án oan trong các vụ án hình sự.
- Các quy trình và phương pháp được mô tả chi tiết: phương pháp phỏng vấn tư pháp (bao gồm các loại câu hỏi gợi ý, chia nhỏ thời gian, câu hỏi gợi mở, lặp lại câu trả lời), các thí nghiệm tâm lý học xã hội (thí nghiệm nhà tù Stanford, thí nghiệm Milgram về sự phục tùng, thí nghiệm Latane & Darley về hiệu ứng người đứng xem, thí nghiệm Asch về sự đồng thuận).
Tóm tắt chi tiết:
Bài giảng được chia thành các phần chính sau:
Phần 1: Giới thiệu và cơ chế quên lãng: Giảng viên giới thiệu về chủ đề trí nhớ và sự biến đổi của nó. Ví dụ về cơ chế quên lãng được đưa ra như quên đồ đạc, quên hẹn hò. Mục tiêu của bài giảng là hiểu cơ chế quên lãng và sự biến đổi của ký ức.
Phần 2: Sự biến đổi ký ức do ngôn từ: Thí nghiệm về tai nạn xe hơi minh họa cách ngôn từ ảnh hưởng đến ký ức. Câu hỏi "đâm vào nhau" hay "va chạm" dẫn đến những ước tính tốc độ và mức độ hư hại khác nhau, cho thấy người ta dễ bị ngôn từ đánh lừa và hình thành ký ức sai lệch.
Phần 3: Ký ức sai lệch và hiệu ứng gợi ý: Thí nghiệm trung tâm mua sắm của Loftus cho thấy sự gợi ý từ người lớn có thể tạo ra ký ức sai lệch ở trẻ em. Trẻ em dễ dàng chấp nhận và xây dựng câu chuyện tưởng tượng thành ký ức thật. Hiện tượng này được giải thích là do não bộ cố gắng giải quyết sự mâu thuẫn nhận thức. Thuật ngữ "ký ức sai lệch" (false memory) và "hiệu ứng thông tin sau sự kiện" (post-event information effect) được giới thiệu.
Phần 4: Hiệu ứng tập trung vào vũ khí và lời khai nhân chứng: Hiệu ứng tập trung vào vũ khí (weapon focus effect) được minh họa qua một ví dụ hình ảnh, cho thấy sự tập trung vào vũ khí làm giảm khả năng ghi nhớ các chi tiết khác của hiện trường. Điều này nhấn mạnh sự không đáng tin cậy của lời khai nhân chứng, đặc biệt là trong các vụ án hình sự. Một ví dụ về án oan do lời khai nhân chứng sai lệch được nêu ra, liên quan đến việc sử dụng thôi miên.
Phần 5: Phương pháp phỏng vấn tư pháp: Giảng viên trình bày phương pháp phỏng vấn tư pháp (judicial interviewing) để thu thập thông tin chính xác từ trẻ em mà không gây áp lực. Các kỹ thuật được đề cập bao gồm: câu hỏi gợi ý, chia nhỏ thời gian, câu hỏi gợi mở, lặp lại câu trả lời. Các phương pháp phỏng vấn không phù hợp (như đặt giả thuyết, ép cung, hứa hẹn) cũng được chỉ ra.
Phần 6: Thí nghiệm trí nhớ và các loại trí nhớ: Một loạt các bài kiểm tra trí nhớ được thực hiện để minh họa sự dễ bị sai lệch của trí nhớ. Các loại trí nhớ (trí nhớ ngắn hạn, trí nhớ dài hạn, trí nhớ biểu tượng, trí nhớ tiềm thức, trí nhớ tình tiết, trí nhớ ngữ nghĩa, trí nhớ thủ tục) được giải thích.
Phần 7: Các thí nghiệm tâm lý học xã hội: Giảng viên trình bày các thí nghiệm nổi tiếng trong tâm lý học xã hội, bao gồm thí nghiệm nhà tù Stanford của Zimbardo, thí nghiệm Milgram về sự phục tùng, thí nghiệm Latane & Darley về hiệu ứng người đứng xem, và thí nghiệm Asch về sự đồng thuận. Các thí nghiệm này cho thấy ảnh hưởng mạnh mẽ của tình huống xã hội đến hành vi con người. Phim tài liệu và phim dựa trên các thí nghiệm này được đề cập.
Phần 8: Các định kiến nhận thức và hiệu ứng tâm lý: Giảng viên thảo luận về các định kiến nhận thức (cognitive bias) như hiệu ứng đầu tiên, hiệu ứng gần đây, định kiến thù địch, lý thuyết bất hòa nhận thức của Festinger, hiệu ứng phù hợp tâm trạng, hiệu ứng phụ thuộc trạng thái cảm xúc.
Phần 9: Kết luận và tài liệu tham khảo: Bài giảng kết thúc bằng tổng kết về sự không hoàn hảo của trí nhớ và tầm quan trọng của việc hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến trí nhớ trong việc đánh giá thông tin và ra quyết định. Một số tài liệu tham khảo về trí nhớ và lời khai nhân chứng được đề xuất.