知覚・認知心理学＜木曜1限＞第10講(6月12日版）
Tóm tắt ngắn:
- Bài giảng giới thiệu về tâm lý học nhận thức, tập trung vào chủ đề tư duy và giải quyết vấn đề.
- Các điểm chính bao gồm sự phát triển nhận thức của trẻ em theo Piaget (giai đoạn cảm giác vận động, tiền vận hành, vận hành cụ thể, vận hành hình thức), các phương pháp giải quyết vấn đề (thử và sai, trực giác), thuật toán và heuristic, định kiến nhận thức (như mù lòa lựa chọn), lý thuyết triển vọng, và metacognition (siêu nhận thức). Các ví dụ cụ thể được sử dụng như bài toán 3 ngọn núi, bài toán 4 thẻ bài, vấn đề cây nến, và bài toán tháp Hà Nội.
- Ứng dụng của các khái niệm được thảo luận bao gồm trong giáo dục (PBL), trị liệu nhận thức hành vi, và ra quyết định trong cuộc sống hàng ngày.
- Các quy trình và phương pháp được mô tả chi tiết bao gồm việc phân tích vấn đề (What, Where, Why, How), mô hình OODA loop trong ra quyết định, và việc sử dụng bảng đánh giá trong trị liệu nhận thức hành vi.
Tóm tắt chi tiết:
Bài giảng được chia thành các phần chính sau:
-
Phát triển tư duy ở trẻ em: Giới thiệu lý thuyết giai đoạn phát triển nhận thức của Piaget, phân biệt giữa khái niệm sơ cấp và khái niệm thứ cấp, minh họa bằng ví dụ về việc trẻ nhỏ hiểu số lượng. Bài toán 3 ngọn núi được dùng để minh họa sự phát triển của khả năng nhận thức đa chiều ở trẻ.
-
Giải quyết vấn đề: Định nghĩa giải quyết vấn đề là việc thu hẹp khoảng cách giữa trạng thái hiện tại và trạng thái mục tiêu. Giải thích các phương pháp giải quyết vấn đề như thử và sai (trial and error) và trực giác (insight), minh họa bằng ví dụ về con mèo của Thorndike và trò chơi NASA. Phát biểu quan trọng: "Giải quyết vấn đề là việc tìm ra nguyên nhân và biện pháp khắc phục."
-
Thuật toán và Heuristic: Phân biệt giữa thuật toán (một chuỗi các quy tắc để tìm ra lời giải) và heuristic (sử dụng kinh nghiệm để tìm ra lời giải một cách nhanh chóng). Bài toán sắp xếp chữ cái (anagram) và bài toán 4 thẻ bài được dùng để minh họa sự khác biệt này. Bài toán 4 thẻ bài nhấn mạnh vào việc nhiều người mắc lỗi do tư duy định kiến.
-
Các định kiến nhận thức: Thảo luận về hiện tượng mù lòa lựa chọn (choice blindness), lý thuyết triển vọng (prospect theory) và nudge theory. Ví dụ về việc lựa chọn mua nhà và ti vi minh họa lý thuyết triển vọng.
-
Metacognition (Siêu nhận thức): Giới thiệu metacognition là khả năng quan sát và kiểm soát tư duy của chính mình. Phân tích hai yếu tố chính của metacognition: kiến thức siêu nhận thức và kỹ năng siêu nhận thức. Ví dụ về việc ứng dụng metacognition trong kỳ thi tuyển dụng.
-
Ứng dụng trong giáo dục và trị liệu: Giới thiệu phương pháp học tập dựa trên dự án (PBL) và trị liệu nhận thức hành vi (CBT), nhấn mạnh vai trò của việc sử dụng bảng đánh giá trong CBT để theo dõi và điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực. Phát biểu quan trọng: "Việc đưa ra suy nghĩ của mình ra ngoài và nhìn nhận chúng một cách khách quan là rất quan trọng."
-
Tư duy sáng tạo và đo lường: Khái niệm tư duy hội tụ (convergent thinking) và tư duy phân kỳ (divergent thinking) được giải thích. Bài toán que diêm được dùng để minh họa tư duy sáng tạo.
Bài giảng kết thúc bằng việc nhắc nhở sinh viên xem video, làm bài kiểm tra và các bài tập thực hành.